آداب و رسوم زیبای شب یلدا

شب یلدا یا شب چله

شب یلدا یا شب چله یکی از کهن‌ترین جشن‌های ایرانی است که در آخرین شب پاییز، به‌عنوان بلندترین شب سال، با شور و شوق زیادی جشن گرفته می‌شود. شب یلدا به میان غروب آفتاب ۳۰ آذر تا طلوع آفتاب در ۱ دی گفته می‌شود. در باور ایرانیان باستان، تاریکی نماینده اهریمن بود و چون در طولانی‌ترین شب سال، تاریکی اهریمنی بیشتر می‌پاید، این شب برای ایرانیان نحس بود و چون فرا رسیدن نوروز را در پی داشت، جشنی برای پیروزی نور بر تاریکی برپا می‌کردند.

در شب یلدا، خانواده‌ها و دوستان دور هم جمع می‌شوند و با خوردن آجیل، هندوانه، انار و دیگر میوه‌های فصل، شاهنامه‌خوانی، قصه‌گویی، فال حافظ گرفتن و شب‌نشینی تا پاسی از شب، این جشن را به یادماندنی می‌کنند.

علت نامگذاری شب یلدا

نامگذاری شب یلدا به گفته‌های باستانی ایرانی و ادیان مانند زرتشتی و مانوی مربوط می‌شود. شب یلدا که در تاریخ ۲۱ یا ۲۲ دسامبر (۳۰ دی ماه) جشن‌گرفته می‌شود، به عنوان طولانی‌ترین شب سال شناخته می‌شود و به نوعی جشن تولد نور و روشنایی پس از طولانی‌ترین شب سال برای باورهای باستانی ایرانیان محسوب می‌شود. نام “یلدا” نیز به معنای “تولد” است و به این دلیل است که بعد از شب یلدا، روزها بلندتر و روشن‌تر می‌شوند و نور و روشنایی به اندازه بیشتری به دنیا می‌آید.

این جشن در ادیان باستانی ایرانی به مناسبت فرا رسیدن نوروز و شروع فصل بهار برگزار می‌شد و با مفهوم روشنایی، امید و تولد نور و گرمای خورشید مرتبط بود. به عنوان نمادی از تازگی و شروع دوباره، این جشن از زمانهای باستان تا به امروز در فرهنگ ایرانیان و برخی دیگر از اقوام منطقه گرامی داشته می‌شود.

تاریخچه شب یلدا

تاریخچه شب یلدا به هزاران سال پیش از میلاد مسیح باز می‌گردد. در آن زمان، ایرانیان باستان بر این باور بودند که در طولانی‌ترین شب سال، تاریکی اهریمنی بیشتر می‌پاید و چون فرا رسیدن نوروز را در پی داشت، جشنی برای پیروزی نور بر تاریکی برپا می‌کردند. در فرهنگ و تمدن ایران باستان، شب یلدا نمادی از تولد دوباره، امید و روشنایی بود. ایرانیان باستان در این شب، با گردهم آمدن خانواده‌ها و دوستان، آتش روشن می‌کردند و با خوردن آجیل، هندوانه، انار و دیگر میوه‌های فصل، این جشن را جشن می‌گرفتند.

در متون کهن فارسی، از شب یلدا با نام‌های مختلفی مانند شب چله، شب اول زمستان، شب زایش خورشید، شب تاریکی و روشنایی و شب میلاد میترا یاد شده است. با گذشت زمان، آداب و رسوم شب یلدا در میان ایرانیان حفظ شد و امروزه نیز این جشن به یکی از کهن‌ترین و محبوب‌ترین جشن‌های ایرانیان تبدیل شده است. شب یلدا در سال ۱۳۹۶ در فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو به ثبت رسید.

آداب و رسوم شب یلدا رایج بین ایرانیان

از آداب و رسوم شب یلدا می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تزئین سفره شب یلدا با میوه‌های فصل، آجیل، هندوانه، انار، شیرینی و دیگر خوراکی‌ها
• شاهنامه‌خوانی، قصه‌گویی و شعرخوانی
• فال حافظ گرفتن
• شب‌نشینی و گفتگو با خانواده و دوستان

خوردن آجیل
آجیل شب یلدا معمولاً شامل انواع خشکبار مانند پسته، بادام، گردو، فندق، تخمه آفتابگردان، تخمه کدو و غیره است.
خوردن هندوانه
هندوانه یکی از میوه‌های اصلی شب یلدا است. ایرانیان بر این باورند که خوردن هندوانه در شب یلدا باعث می‌شود که در طول زمستان سرما نخورند.
خوردن انار
انار نیز یکی دیگر از میوه‌های اصلی شب یلدا است. ایرانیان بر این باورند که خوردن انار در شب یلدا باعث می‌شود که در طول سال شادی و برکت داشته باشند.
شاهنامه‌خوانی
شاهنامه‌خوانی یکی از سنت‌های کهن شب یلدا است. ایرانیان در این شب، با شاهنامه‌خوانی، از داستان‌های پهلوانان ایرانی و پیروزی نور بر تاریکی لذت می‌برند.
قصه‌گویی
قصه‌گویی نیز یکی دیگر از سنت‌های شب یلدا است. ایرانیان در این شب، با قصه‌گویی، کودکان را سرگرم می‌کنند و به آنها درس‌های اخلاقی و زندگی می‌دهند.
فال حافظ گرفتن
فال حافظ گرفتن یکی از محبوب‌ترین سنت‌های شب یلدا است. ایرانیان در این شب، با فال حافظ گرفتن، آینده خود را پیش‌بینی می‌کنند.
شب‌نشینی و گفتگو با خانواده و دوستان
شب‌نشینی و گفتگو با خانواده و دوستان یکی از لذت‌بخش‌ترین بخش‌های شب یلدا است. ایرانیان در این شب، فرصتی برای دور هم جمع شدن و گفتگو با یکدیگر پیدا می‌کنند.

روشن کردن آتش در شب یلدا

روشن کردن آتش در شب یلدا یکی از رسوم باستانی و جشن‌های مرتبط با این روز است. این رسم از زمان باستان به عنوان نمادی از روشنایی و نور به دنیا در این شب برگزار می‌شده است. در شب یلدا، آتشان در هر خانه روشن می‌شود و خانواده‌ها به اطراف آتش جمع شده و با گذراندن این شب، باورهای قدیمی و نور و روشنایی را جشن می‌گیرند.

روشن کردن آتش در این روز به منظور پیروزی نور بر تاریکی، روشنایی بر تاریکی و شروع دوباره فصل بهار، باورهای باستانی ایرانیان را نمایش می‌دهد. آتش در این روز نمایانگر پاکیزگی، گذشته را پاک کردن و شروع دوباره با نور و امید به آینده روشن و با نیاز انسان‌ها به نور و گرما در طول شب‌های طولانی زمستانی مرتبط است. به عنوان یک جشن باستانی، روشن کردن آتش در شب یلدا امروزه همچنان توسط برخی از افراد و خانواده‌ها به عنوان یک جشن سنتی و نمادی از شادی و روشنایی، جشن گرفته می‌شود.

خوراکی های مخصوص شب یلدا

شب یلدا جشنی است که در آن از طریق غذاهای خاص و سنتی، مردم به یاد مناسبت‌ها و شادی‌های خود پرداخته و از نور و روشنایی برای آغاز فصل بهار بهره می‌برند. معمولاً آجیل و مغزهای خشک مانند بادام، گردو، پسته و… در این جشن به عنوان غذایی سنتی مصرف می‌شوند که نمادی از پایداری و خوشبختی هستند. سوپی که از چرخه (حبوبات و سبزیجات مختلف) تهیه می‌شود و نمادی از دوام و چرخه زندگی را نشان می‌دهد. این دسته از شیرینی‌های سنتی ایرانی به صورت پودری و خوشمزه معمولاً در این جشن میان وعده‌ها مصرف می‌شوند.

برخی از نوعی شیرینی‌های سنتی مانند ناگل، کلوچه، شیرینی کاراوا و… در این جشنها معمولاً مورد استفاده قرار می‌گیرند. میوه‌های فصلی مختلف و آجیل‌های تزئینی برای زینت دادن به میز شب یلدا نیز استفاده می‌شوند. مهمترین نکته این است که در شب یلدا، خانواده‌ها و دوستان با یکدیگر جمع می‌شوند و این غذاها را با هم به اشتراک می‌گذارند، و این جشن با همبستگی، شادی و خوشحالی گرفته می‌شود.

آش مخصوص شب یلدا

در شب یلدا، آش‌های گرم و مطبوع به عنوان یکی از غذاهای محبوب و مخصوص این مناسبت مصرف می‌شوند. یکی از آش‌های محبوب در این روز آش رشته است. آش رشته یک غذای محبوب و سنتی ایرانی است که با استفاده از رشته‌هایی که از آرد تهیه می‌شوند، تهیه می‌گردد. برای تهیه آش رشته به طور معمول از موادی مانند گوشت گوسفندی یا گوشت مرغ، رشته‌های کوچک، نخود چیتی، پیاز، زردچوبه، روغن، نمک و ادویه‌های مختلف استفاده می‌شود.

این آش یک غذای گرم و سنتی است که طعمی مطبوع و لذیذ دارد و در فصل سرما و در شب‌های سرد مناسب است. مردم در شب یلدا این آش را به همراه دیگر غذاهای سنتی و شیرینی‌ها می‌پسندند و در میان خانواده و دوستانشان به اشتراک می‌گذارند. این آش همچنین نمادی از دما و گرمایی است که در این روزهای سرد برای افراد مهم است.

فلسفه گرفتن فال حافظ در شب یلدا

فلسفه گرفتن فال حافظ در شب یلدا به چند دلیل می‌تواند باشد. یکی از دلایل گرفتن فال حافظ در شب یلدا، پیش‌بینی آینده است. ایرانیان بر این باورند که اشعار حافظ، از رمز و رازهای زندگی و آینده پرده برمی‌دارند. بنابراین، با گرفتن فال حافظ، می‌توان از آینده خود آگاه شد. یکی دیگر از دلایل گرفتن فال حافظ در شب یلدا، تقویت روحیه است. اشعار حافظ، سرشار از امید، عشق و زندگی است. بنابراین، خواندن اشعار حافظ در شب یلدا، می‌تواند روحیه را تقویت کند و امید به آینده را زنده نگه دارد.

گرفتن فال حافظ، می‌تواند فرصتی برای تفریح و سرگرمی باشد. ایرانیان در شب یلدا، دور هم جمع می‌شوند و با گرفتن فال حافظ، لحظات خوشی را سپری می‌کنند. گرفتن فال حافظ، می‌تواند نشان‌دهنده احترام به حافظ باشد. حافظ، یکی از بزرگترین شاعران ایرانی است که اشعارش در سراسر جهان شناخته شده است.

بنابراین، گرفتن فال حافظ، می‌تواند نشان‌دهنده احترام به حافظ و آثار او باشد. البته، گرفتن فال حافظ صرفاً یک تفریح و سرگرمی است و نباید به آن به عنوان یک پیش‌گویی قطعی نگاه کرد. اشعار حافظ، سرشار از معانی و مفاهیم مختلف است و می‌توان از آنها برداشت‌های مختلفی داشت. بنابراین، هر فرد می‌تواند با توجه به شرایط و روحیه خود، برداشت متفاوتی از فال حافظ داشته باشد.

در شب یلدا در کنار حافظ خوانی چه کارهایی انجام می دهند؟

در کنار حافظ خوانی، کارهای دیگری نیز در شب یلدا انجام می شود که از جمله آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• خوردن آجیل و میوه: آجیل و میوه از جمله خوردنی های اصلی شب یلدا هستند. ایرانیان بر این باورند که خوردن آجیل و میوه در شب یلدا باعث می شود که در طول زمستان سرما نخورند.
• شاهنامه خوانی: شاهنامه خوانی یکی دیگر از سنت های کهن شب یلدا است. ایرانیان در این شب، با شاهنامه خوانی، از داستان های پهلوانان ایرانی و پیروزی نور بر تاریکی لذت می برند.
• قصه گویی: قصه گویی نیز یکی دیگر از سنت های شب یلدا است. ایرانیان در این شب، با قصه گویی، کودکان را سرگرم می کنند و به آنها درس های اخلاقی و زندگی می دهند.
• موسیقی خوانی و رقص: موسیقی خوانی و رقص نیز از جمله فعالیت های محبوب شب یلدا هستند. ایرانیان در این شب، با موسیقی خوانی و رقص، شادی و نشاط را به خانه های خود می آورند.
• بازی های سنتی: بازی های سنتی نیز یکی دیگر از فعالیت های محبوب شب یلدا هستند. ایرانیان در این شب، با بازی های سنتی مانند شطرنج، تخته نرد و پانتومیم، لحظات خوشی را سپری می کنند.
• شب نشینی و گفتگو: شب نشینی و گفتگو با خانواده و دوستان یکی از لذت بخش ترین بخش های شب یلدا است. ایرانیان در این شب، فرصتی برای دور هم جمع شدن و گفتگو با یکدیگر پیدا می کنند.

البته، این فعالیت ها تنها بخشی از کارهایی هستند که در شب یلدا انجام می شوند. هر خانواده و گروهی ممکن است به روش خود شب یلدا را جشن بگیرد.